De link tussen astma en ontsporende cellen

Bij een verkoudheid of griep voert het lichaam een stevige strijd tegen indringers. Meestal zijn die indringers vervelende virusdeeltjes. Vanuit het immuunsysteem vormen speciale cellen dan een knokploeg. Zij sporen cellen op die het virus hebben of overdragen. De knokploeg maakt die cellen dood. Deze knokkers heten CD8+-cellen. Je spreekt het uit als: CD8 positieve cellen. Ze helpen bij veel ziekten, zoals bij griep en kanker. ‘Maar bij mensen met astma gebeurt er iets geks’, vertelt onderzoeker Ralph Stadhouders. ‘Daar lopen de ‘knokcellen’ als het ware over naar de foute kant. Ze gaan zich net zo gedragen als de cellen die astma veroorzaken. Daardoor verergeren de astmaklachten.’

Bij astma zijn de luchtwegen blijvend ontstoken. Bij het ontstaan van de ontsteking spelen veel cellen een rol. Het is voor onderzoekers lastig te achterhalen welke cellen precies voor de ontsteking zorgen. ‘Daar kun je moedeloos van worden, maar ook gemotiveerd. Want we kunnen nog van alles onderzoeken om de oplossing te vinden’, vertelt Stadhouders. ‘Zo weten we al dat CD4+-cellen bij astma als ziekteverwekker werken. We vermoeden nu dat de ‘knokcellen’ bij astma de CD4+-cellen nadoen. Ook lijkt het erop dat deze knokcellen minder gevoelig zijn voor ontstekingsremmers. Dat zou verklaren waarom bij sommige mensen de medicijnen niet helpen. Dat heet ongecontroleerde astma. Maar waarom de knokcellen bij astma opeens overlopen naar de verkeerde kant, weten we niet. Voor mij aanleiding om dat eens haarfijn uit te pluizen.’

Cellen tellen

De komende tijd gaat Stadhouders cellen van mensen met astma bekijken. Dat doet hij samen met zijn collega’s van de afdeling longgeneeskunde in het Erasmus MC in Rotterdam. Ook werkt hij samen met andere ziekenhuizen, zoals het Franciscus Gasthuis & Vlietland en het Universitair Medisch Centrum Groningen. ‘De afgelopen jaren verzamelden we al materiaal van bijna tweehonderd patiënten én van gezonde mensen. Zoals bloed, spuug en stukjes longweefsel. Nu kunnen we bij verschillende groepen mensen – gezonde mensen en mensen met milde en ernstige astma – tellen hoeveel CD4+- en CD8+-cellen ze hebben. Dankzij supermoderne apparatuur kunnen we zelfs inzoomen op de eigenschappen van de knokcellen. Zo leren we meer over hoe ze zich gedragen en hoe longaanvallen ontstaan. Ook testen we of deze cellen ongevoelig zijn voor medicijnen.’

Duidelijke link

Inmiddels konden de onderzoekers al een aardig beeld vormen. Stadhouders: ‘We zien bijvoorbeeld grote verschillen tussen gezonde mensen, mensen met milde en met ernstige astma. Bij gezonde mensen gedragen de cellen zich normaal. Maar hoe ernstiger de astma, hoe meer overgelopen CD8+-cellen we tellen. Er is dus een duidelijke link tussen het ontsporen van deze knokcellen en de ziekte.’ De volgende stap in het onderzoek is kijken bij welke mensen de cellen ontsporen. ‘We denken dat de CD8+-cel signalen krijgt van andere cellen of zijn omgeving, en dat hij zich daardoor anders gaat gedragen. Dat willen we de komende drie jaar uitzoeken. Als we dat weten, kunnen we dat signaal misschien voorkomen of bijsturen met medicijnen. Dat kunnen heel nieuwe middelen zijn, maar we gaan ook al bestaande medicijnen testen.’

Nieuwe medicijnen

Verder willen de onderzoekers nagaan of de knokcellen echt ongevoelig zijn voor ontstekingsremmers. Stadhouders: ‘Dat zou natuurlijk wel verklaren waarom juist mensen met ernstig ongecontroleerde astma zo slecht reageren op de medicijnen. Stel dat het zo is, dan kunnen we in een volgende fase – bijvoorbeeld samen met een bedrijf dat medicijnen maakt – op zoek naar een middel waar de overgelopen CD8+-cellen wél op reageren. Mijn doel is om over drie jaar ideeën te hebben voor medicijnen waar juist mensen met ernstig astma in de toekomst iets aan hebben. Wanneer die toekomst precies is, kan ik nog niet zeggen. Maar we gaan ons uiterste best doen.’